TARİHİ

Oğuzlar'ın bir kolu olan Bayat Boyu, Anadolu'nun birçok yerlerine yerleşmişler ve bu yerleşim yerlerinden birisi de şimdiki Afyon ili Bayat İlçesi olmuştur. Tarihte Oğuzlar önemli kültür işleriyle uğraşmışlar, bu kültür işlerinden birisi de KİLİM olmuştur.
Tarihsel perspektiften bakıldığında Bayat'ta kilimcilik olayı eskilere dayanmaktadır. Ancak Bayat'taki bu kilim geleneği geleneksel çerçeveden piyasa ekonomisine aktarılamamış, bazı evlerde genç kızların çeyizlik ihtiyacını karşılamak için üretilmiştir. 1987 yılında Bayat ilçe olduğunda, Bayat'ın ilk Kaymakamı Orhan ÖZTÜRK'ün gayretleriyle. Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı aracılığı ile ilçe merkezi ve köylerde kilimcilik kursları açılarak kilimcilik, seri üretim bağlamında canlanmaya başlamıştır. Daha sonraki yıllarda diğer Kaymakamlarımızın destekleriyle, kilimcilik gelişmiş, Afyon İl Özel İdaresi'nin destekleriyle Afyon-Ankara Asfaltının kenarına (Bugünkü yeri) Bayat Kilim Atölyesi inşa edilmiştir. Bugün Bayat'ta kilimin tek üreticisi ve satıcısı Bayat Kaymakamlığı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfıdır.

KİLİM ATÖLYESİNİN AMACI

*İlçemizde bulunan genç kızların ve bayanların el emeğini değerlendirerek, kilimcilik sanatını öğretmek ve geliştirmek,
*Seri üretim ile sanayi bağlanımda başka bir iş kaynağı bulunmayan İlçemizde, bayanlara iş sahası yaratmak,
*Bayat'ı kilimleri ile tanınan bir ilçe haline getirerek, ekonomisine ve kültürüne katkıda bulunmak.

*Bayat Kilimlerim, kök boya ile boyayarak dünyada ve ülkemizde tükenmekte olan bir geleneği canlı tutmak.

BAYAT KİLİMİNİN ÖZELLİKLERİ

% 100 Yün

% 100 Kök Boya

% 100 Kirman İpi

% /100 El Emeği
( Türkiye'nin Patentli ilk ve tek kilimi )

KİLİM ÜRETİMİ

Bayat kilimlerinde kullanılan bütün renkler % 100 doğal yanı kök boyadır. Ürettiğimiz Kök boyalı kilimleri yıkadığımız zaman kesinlikle renk vermez. Boyalar birbirine karışmaz,kullanıldıkça ve yıkandıkça parlaklık kazanır. Kök boyanın en önemli özelliği rahatlıkla yıkabilmesidir.
Bayat kilimlerinde % 100 kirman ipi kullanılmaktadır. Kullandığımız kirman ipini ilçedeki ve ilçeye bağlı çevre köylerde bulunan yaşlı kadınlarımız ellerinde kirman denilen aletle güzel ve kaliteli şekilde eğirmektedirler. Bu nedenle Bayat kilimleri, makine ipi ile yapılan kilimlerden daha kaliteli ve daha uzun ömürlüdür
Bayat kilimlerini diğer kilimlerden ayıran en önemli özellik; saf yünden yapılan kirman ipi ve tamamıyla doğal bitkilerden elde edilen kök boyası, ayrıca desenlerinde sık ve küçük motifler kullanılarak, motif zenginliği yaratılacak göz dolduran kilimler üretilmesi, ebada göre desenlerin uygun yerleştirilmesi, dokumanın kaliteli olmasıdır.

KÖK BOYACILIĞI

İlçemizde faaliyeti devam eden kök boya atölyemizde yapılan bütün renklerde doğal yani kök boya kullanılmaktadır. Saf yünden kadınlara yaptırdığımız kirman iplerimiz kök boya ile ana ve ara renklerde boyanarak kilimlerimizde kullanılmaktadır.
Yaz geldiği zaman kök boyada kullanılan bütün bitkiler çalışan elemanlarımız tarafından, Bayat'ın dağlarından tek tek toplanarak, gölge bir yerde kurutulup, nem almayacak şekilde depolanır.

KURS AÇILAN YERLEŞİM YERLERİ

Kurslar, Halk Eğitim merkezi aracılığıyla yapılmakta 16 öğrenciye ulaşıldığında bir (l) adet kurs açılmaktadır. Kurslardaki usta öğrencilerin maaşlarını ve sigortalarını Milli Eğitim Bakanlığı adına Halk Eğitimi Merkezleri ödemektedir. Bayat İlçe merkezi on iki (12) köyden oluşmaktadır. Köylerin bir kısminin nüfusu ise kilim kursu açacak potansiyelde değildir. 1997 yılında Sekiz (8) yıllık İlköğretime geçildikten sonra öğrenci sayısında bir düşüş olmuş, sekiz yıllık ilköğretim ilk mezunlarını geçtiğimiz yıl verdiğinden içinde bulunduğumuz yıl ve önümüzdeki yıllarda kilim üretimi artacaktır.

Bayat Merkez
Derbent Köyü Orta Mah
Derbent Abdullahlı Mah
Çukurkuyu Köyü
Mallıca Köyü l Kurs
l Kurs
l Kurs
l Kurs
l Kurs 20 Öğrenci
16 Öğrenci
16 Öğrenci
20 Öğrenci
16 Öğrenci
TOPLAM 5 KURS 88 ÖĞRENCİ

Bayat Merkez, Derbent Köyü Ceritli Mahallesi İmrallı Köyü ve Yukarıçaybelen Köyü'nde de yeni kurs açma çalışmaları devam etmektedir.

TEZGAH SAYISI

Bayat SYDV demirbaşında 55 Adet

Bayat Halk Eğitim Merkezi dernirbaşında 32 Adet Toplam 87 Adet,kilim tezgahı mevcuttur.
Bu tezgahlar Bayat Kilim Atölyesi'nde ve köylerdeki kilim atölyelerinde bulunmaktadır.

SATIŞLAR VE MALİ YAPISI

2003 YILI
KİLİM SATIŞ FİYATLARI

A GRUBU
B GRUBU
ÇANTA 1.ADEDİ
KIRLENT 1 ADEDİ
YASTIK 1 ADEDİ 111.000.000 TL
110.000.000 TL
25.000.000 TL
20.000.000 TL
111.000.000 TL

KÖK BOYALI İP SATIS FİYATLARI
KIRMIZI VE TONLARI 1 KİLOSU 13.000.000 TL
DİĞER RENKLER 1 KİLOSU 6.000.000 TL
ÇÖZGÜ İPİ 1 KİLOSU 14.000.000 TL


Kilim Atölyesi'nin 01/10/2001 itibariyle bankada yaklaşık 29 Milyar TL. parası bulunmaktadır. Kilim Atölyesi, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı bünyesinde döner sermaye gibi çalışmaktadır. Giderleri buradan yapılmakta, gelirleri buraya kaydedilmektedir.
Vakıf Başkanı, İlçe kaymakamı Kilim Atölyesi'nde profesyonel bir yönetici zihniyetiyle çalışmakta, zaman zaman gece dahi mesai yapmaktadır. İlçe Kaymakamı ve Vakıf Mütevelli Heyeti bu işten dolayı maaş, huzur hakkı vs. almamaktadır.
Kilim satışları Bayat Kilim Atölyesinde, (Ankara Asfaltı Kenan-Bayat) yapılmaktadır. Kilimin satış problemi bulunmaktadır. 2001 yılı Ağustos aynıda Kültür Bakanlığı-Dösim'den 100(Yüz) kilim (Yaklaşık 230m2) sipariş alınmış olup, bu kilimler yetiştirilmeye çalışılmaktadır.
Bayat Kilim Atölyesi'nde İş Bankası ve Yapı Kredi Bankası'nda iki (2) adet post makinası alınmış olup, kredi kartıyla da müşterilere satış yapılmaktadır.
Kilim satışlarına ek olarak ülkemizin her tarafındaki Valilik, Kaymakamlık, resmi devlet kuruluşlarıyla, özel kuruluşların başvurusu halinde kök boyalı kilim ipi satışı yapılmaktadır.
Bayat Kilim Atölyesi'nde kış günü üretimler artmaktadır. Bunun nedeni ise kış günü dokuyucuların artması, yaz günü ise dokuyucuların (Genç kızların) ailelerinin kendi işlerine bakması, bağı bahçe, tarla işleriyle uğraşmalarıdır.
Bayat Kilim atölyesinden son iki yıldır hediye niteliğinde hiç kimseye kilim
verilmemiştir.

PERSONEL YAPISI

Bayat Kilim Atölyesinde
-1 Adet Kilim Atölyesi Müdür (Muhasebeci)
-2 Adet Kök Boya ip boyama ustası
-1Adet temizlikçi
-1 Adet gece bekçisi olmak üzere, 5 adet personeli vardır. Bunların maaşları ve 4 adetinin sigorta ücreti Kilim Atölyesinin parasından karşılanmaktadır.

Bayat Kilim Atölyesi yaklaşık 11 yıldır Bayat'la Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı'nın içerisinde döner sermaye gibi çalışmaktadır. Kök boyalı kilim üretiminde uzmanlaşmıştır. Üretim miktarı son 10 yıldır paralellik arz etmektedir. Başarılı satış politikası ile şu an stoku bulunmamaktadır. Kilimler Türkiye'nin Patent Enstitüsü'nde patentli ilk kilimi olup, kilimlerin kalitesi Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'nın verdiği Garanti Belgesi ile pekişmektedir. Bu başarılardan sonra Bayat ilçesi kilimleri ile tanınır hale gelmiştir

KİLİM İSİMLERİNİN ANILARI

AVŞAR GÜZELİ: Türk Milletinin değişik boylarının olduğu tarihi bir gerçektir. Bayat İlcesine başka bir yerleşim yerinden Oğuz Boylarından Avşar boyundan getirilen gelinin çeyizindeki kilim, Bayatlı genç kızlar ve gelinler arasında çok sevilir ve bu kilimin dokunarak çoğaltılması istenir. Ancak bu kilime verilecek isim konusunda yapılan tartışmalar üzerine; Avşar Kızının eşi olan çoban konuşmalara kulak misafiri olur ve tartışmaya son vermek için bu kilimi bize getiren AVŞAR GÜZELİ eşim değil mi der ve bu kilimin adı o gün bu gün "AVŞAR GÜZELİ "olarak kalır.

SAÇ BAĞLI; Türk Genç kızları, ailenin ve dini inançlarının vermiş olduğu ahlaki terbiye nedeniyle, büyüklerine evlenmek istediğim açıkça söyleyemediğinden, evlenmek çağının geldiğim ve evlenmek istediğim büyüklerine ima etmek için, basma gelin olan kızlara takılan "çığa" bir tür süslü başlık takmak ve gelin olmak isteğini dışa vurmak isteyen kızların dokuduğu, kızlarımızın ortaya koydukları bir eylemin kilime dokunmasıdır. Bunun için gelin olmak isteyen kızların çeyizlerinin bittiğinin bir sembolü olmuştur. İçindeki terazi figürleri ise genç kızımızın adaletli davranabileceğini, Türk'ün adaletli davrandığının göstergesi vurgulanmıştır

BİNDALLI : Bindallı deseninin anlamı, kilimin içindeki dörtgen figürleri yeni evlenecek genç kız ve erkeğin ailelerim simgelemekte ve diğer altıgen figürler ise yeni evlenecek çiftin daha genişleyeceğini ve hayata yeni kökler salacaklarının simgesi kabul görmektedir. Yeni evlenen Türk gençlerinin bin dal gibi köklenecekleri ve geleceği güven vereceklerinin simgesi olarak kabul görmüştür. Motiflerin alt ve üst kısımlarındaki figürler ise yeni evlenen gençlerin evlerinin bereketli ve mutlu olmasını büyüklerinin dilediklerim belirtmektedir. Bu kilimler evlenecek genç kızın annesi ve damadın annesi tarafından düğün hediyesi olarak verilmektedir.

HAYAT AĞACI;Türk Milletinin sembolü olan Çınar ağacından esinlenilmiş olup her bir dal Türk Milletinin ayrı boylara ayrıldığım ancak bir kök den geldiğim, ağaç da ki kuşların ise Türk milletinden yeni boyların geleceği ve Türk milletinin özgürlüğünü seven insanlar olduğu için gök yüzüne ve yer yüzüne hakim olma isteğinden kaynaklanarak Hayat ağacı ismi kilime verilmiştir. Türk Genç kızları kilimi dokurken Türk Milletinin özgürlüğü ve öz benliğine sahip çıkmanın gereğini ilmik ilmik kilime işlemişlerdir.

BAŞAKLI ; Türk Milletinin farıma ve toprağa verdiği değeri yansıtmaktadır. Türk milletin toprağa ve doğanın önemini anlamış ve hayatinin devamı için toprağın ve topraktan elde edilecek ürünün gerekliliğinin göz önünde bulunulması gerektiği, evlenecek genç çiftlerin odasının ortasına serilerek, evliliklerinin bolluk ve bereket içinde mutlu olmaları dileği kilim ile vurgulanmaktadır. Kilimin etrafındaki zikzaklı çizgiler ise evlilik hayatında ve geleceğin hayat yolunun zikzakları içinde olmasına karşılık kopmadan ömürlerinin sonuna kadar evlilik hayatlarının sürmesi gösterilmiştir.

OTAĞ ; Kilim içindeki motiflerde ki konutları simgeleyerek Türk milletinin yerleşik hayata geçişi, ortasındaki saha ise özgürlük ve huzur içinde toplu halde yaşamanın gereği olduğu, Türk toplumunda hanımın önemi vurgulanmaktadır. Yuvayı dişi kuş kurar fikri gereğince Türk Hanımlarının huzur ve mutluluğu gözlenmiş ve Türk Kızlarının ile Türk Milletinin hayata bağlandığım ve Türk'lerin Hanımlara ve Evlerine verdiği değeri vurgulamak amacıyla ismine 'OTAĞ' denilmiştir.

PARMAKLI ; Türk Milletinin Orta Asya dan göç ettiği yıllardan esinlenerek, değişik göç yolları takip edildiğim, geçmişi unutmamak ve boyların geleceğe aktarmak amacıyla , kilimin alt ve üst kenarlarında Türk Boylarını, yan kenarlarda ise göç yollarında çekilen eziyetleri ve sıkıntıları dile getirilmiştir. Figürlerin ortasında ki dört tarafın kesişmesi olarak gözlenen figür Türk milletinin Dünya'nın dört bir yanına dağıldığını ancak yine çıkış noktasının tek bir soy olduğunu ve bu soydan yeni boyların çıktığını ve özgürlük için her şeyi göze alabileceğini Türk kızları Türk Milletinin özgürlüklerinden ödün vermeyeceklerini kilime dokumuşlar, esaret altına alınamayacağı , Türk'lerin parmaklıklar arkasına alınamayacağı tutsaklığı kabul etmeyeceklerim vurgulamaktadırlar.

ASARCIK; Bayat Boyunun Selçuklu imparatorluğu döneminde gelip yerleştiği ve yüksek yaylaların hakim tepesinde düşman saldırılarından korunmak amacıyla etrafı surlarla çevrili bir kale görünümü olan ilk yerleşim birimim Türk Genç kızları kilime kroki gibi işlemişlerdir. Kilimin üst kısmında kırmızı çizgilerle çevrili olan alan yerleşim yerinin çevre koruma duvarları olup, içindeki motifler ise yerleşim konutlarım ortasındaki üçgen çadır tipi ise kalenin komutanının otağım göstermektedir. Aşağı doğru kırmızı çizginin açıldığı yer ise tarımsal araziye ve yaylalara açılan yerleşim yerinin kapışı görünümündedir. Kalenin etrafındaki ok görünümü figürler ise Bayat Boyunun diğer üst Türk boyları ile bağlantılarım simgelemektedir. Diğer terazi şeklindeki figür ise bayat yerleşim yerinin çevre birimlerin adaletim ve güvenliğin korumasını üstlenildiği yer anlamındadır.

KÖR ÇİÇEK : Türk Gelini, esini askere göndermiş ve eşine olan sevgisini ve hasretini dile getirmek amacıyla, gündüzleri tarımsal faaliyetlere ayırıp, geceleri lamba ışığında ki kilim dokuması esnasında genç gelinin gözlerinin kör olması ve kilimin dokunmasının yanda kalması üzerine, gelinin görümceleri ve eltileri yarım kalan bu kilimi bitirirler fakat ilk dokumaya başlayan gelinin gözleri kör olduğu için kilimin sözleri ile tarif ederek kilimin tamamlanmasını silolar, bunun üzerine kilimin adına da o güzel gelinin adına 'KÖR ÇİÇEK' denilir.

BITIRAKLI :Türkmen Gelini, fırsat buldukça kilim dokuyacak eşine maddi destek sağlamaktadır. Ancak öyle bir an gelir dokunun kilimi kaynanası alıp kendi evine sermek ister. Gelin bu isteği kabul etmez ve vermek istemez. Kaynana almakta kararlıdır. Bunun üzerine gelin kırdan topladığı dikenli bıtırak denilen bitkileri toplar ve kaynanasının odasına serilen kilimin üzerine atar, kaynana gelip gece vakti bu kilimin üzerine yalınayak batığında ayağına bıtırak bitkisinin dikenlere battığında canı yanınca bağırmaya başlar, sabah olduğunda bakılır ki kilimin üzerine bıtıraklar atılmıştır. Bunun üzerine kaynana bu kilimi kaldırıp gelinin yüzüne atarak bıtıraklarla gelinin yüzünün yaralanmasına neden olur., O gün bu gün bu desene 'BITIRAKLI' denile gelmiştir.

EJDER HALI ;Türk milletinin Orta Asya hayatındaki esintilerden kaynaklanan efsane destanlardan Türk Genç kahramanlarının Ejder denilen vahşi hayvanlarla yaptıkları mücadele sonucunda elde edilen zaferleri dile getirmektedir. Türk Kızının rüyasında gördüğü bir ejder saldırısından sevdiği Türk genci tarafından kurtarıldığını canlandırıp. Türk kızının bu rüyasını ve sevdasını kilime aktarmasıdır, rüyasındaki genç Türk erkeği kızı kurtardığı gibi, kızın geleceğini de tesir eder ve bir ömür boyu mutluluk yolunda birlikte ilerlerler. Motiflerin merdiven şeklinde kilimi çevrelemesi, bu rüyanın bir gerçekmiş gibi hayatı boyunca sürüp gittiği gözlenmektedir.

ÖRÜMCEKLİ Kaynana ile gelin arasında evin temizliği yönünde ortaya çıkan sözlü münakaşa üzerine, Türkmen gelini kilim tezgahında kurulu olan kilim dokumasının örneğinin ne olması gerektiği üzerine sonuca varılamayınca; kaynana bir öfke ile başını kaldırıp anlaşamazlığın uzun sürmesinden kilim tezgahının üzerine örümcekler yuva yapınca, kaynana tamam kilim desenini buldum, işte bu örümceğin yuvasını desenolarak kilime işle der ve doğaya Türk milletinin saygısını da ekleyip örümceğin yuvası desene esin kaynağı olur ve " ÖRÜMCEKLİ" ismi verilmiş olur.

ÇAMÇALI ; 0rta Asya'da kuraklığın elması nedeni ile bütün bitki ve ağaçlar kurumuş , Türk Genç Kızları yeşilliğe hasret kalmışlar- Bu yüzden doğaya ve yeşilliğe olan özlemlerini kilime yansıtmaya çalışarak . çocuklarına ve gençlerine doğa güzelliğini ve özlemini aşılamaya çalışmışlardır. Kilimin tamamıma ağaç figürleri işlenmiş doğanın güzelliği ve verdiği huzur yansıtılmaya çalışılmıştır.Bu nedenle kilime "ÇAMÇALI" adı verilmiştir.

SELESER; Osmanlılar döneminde eşini askere gönderen bir Türkmen Gelini özlemini , hasretini ve endişesini dokuduğu kilime yansıtmıştır. Eşinin askerde Doğu Anadolu'da ki Ermeni isyanında ki savaşa katılarak şehit olduğu haberinin gelmesi üzerine, dokuduğu kilimi evinin önünden geçen dereye atar ve sel alıp gider. Kilimi bulanlar ise bu kadının olayını ve acısını bildikleri için kilime "SELESER" adını
vermişlerdir.

Bayat kilimlerinde kullanılan desenler ve anlamları;
Afşar güzeli: ismini bordürdeki genç kızı temsil eden motiften alan bu kilim deseni Osmanlı özelliklerini taşır. Kurt ağzı, su yolu, eli belinde ve göz motifleri kullanılır.
Saç bağı: Ana bordürü teşkil eden üç motif kraliçe tacıdır, ayak ve yanlarda saç bağı, kurt izi, terazi ve bukağı kenarında çolak el motifleri kullanılmış olup Selçuklu özelliklerini taşır.
Bindallı: Orta kısımda aşk ve birleşim bukağı kenarlarda çolak el birleşimi kullanılmıştır.
Başaklı: Sonbaharda tarlada bitkiler ve hasat da kullanılan aletlerin stilize edilmiş modellerden oluşup bolluk ve bereketi sembolize eder.
Hayat Ağacı: İsmini ana bordürdeki ölümsüzlüğü temsil eden motiften alıp ayrıca kuş motifleri de kullanılmıştır.
Parmaklı: Kenarlarında altı tane mezar taşım andıran motif ve içindeki parmak ve göz motifi vardır. Ana bordürde göz gelin bohçası ve çolak el motifleri kullanılmıştır. Diğer bir modeli de bebek, parmak, bukağı, çomba gibi motiflerden oluşan parçalı bir kilimdir.
Halı deseni: Kenarlarda muska ve tarak ana bordürde dört adet bitırak motifi vardır.
Kör çiçek: Kenarlarda kurt ağzı, çiçek, gelin bohçası, göz, parmak gibi çok zengin motiflerden oluşan ince işlenmiştir.
Bıtıraklı: Ana bordürdeki üç bıtırak motifinden adım alır içerisinde bebek ve bıkağı modelleri vardır, çerçeve olarak çolak el parmak ve bıkağı kullanılmıştır.
Saç bağlı Yastık: Evlenmede kızların basma da kullanıldığı süslemeyi temsil eden iki kraliçe tacı ve terazi motifleriyle çevrilidir. Seleser, çomçalı, örümcekli, ejder halı gibi kilim deseni çeşitleri de vardır.
Bu orjinal desen ve kirman ipli kilimler sayesinde dışarıya açılmış ve ülke ekonomisine, Türk sanatına ve estetik anlayışına önemli katkı sağlamıştır.