Mondros mütarekesinin 7.maddesindeki esaslarına göre şöyle ki; müttefiklerin güvenliklerine tehdit gelecek durumda herhangi stratejik bir yeri işgal etme hakkını varsayan işgal kuvvetleri, Anadolu’yu işgal etmişlerdir. Bu süreç ve milli mücadelenin başlamasıyla hezimete uğrayan işgalci güçler, Anadolu’yu terk ederken ağır bir tahribata da uğratmışlardır.

İznik’te ise işgalci yunan kuvvetlerinin çok ağır tahribatı ve bu tahribatı tetikleyen birçok unsur vardır. En önemlisi de Osmanlı’daki yerli Rum ve Ermenilerin işgal güçleriyle ortak hareket etmeleridir. Gemlik Orhangazi, Yalova ve Karamürsel ilçe ve köylerinde katliama varan facialar yaşanmıştır. İznik 12 Temmuz 1920 de ilk kez düşman işgaline uğrayınca Müslüman halk çareyi yüksek dağ köylerine ve Osmaneli Bilecik veya Pamukova’ya kaçmak zorunda kalmışlardır.

Dönemin uluslar arası Kızılhaç temsilcisi Mr Maurice Gehri’nin raporu aynen şöyledir;
“ Öğleden sonra Gemlik Rum Ortodoks kilisesini ziyaret ettim. Güya Türklerin İznik’te Rumlara saldırdıklarını iddia eden papaz şu itirafta bulundu: “ Yunan ordusu, tedip ( yola getirmek, uslandırmak ) hareketinde, çok ılımlı davrandı. Ben ki asker değil din adamıyım. İsterdim ki, bir teki kalmamacasına bütün Türkler imha edilsin “ bunlar herhalde gerçek bir din adamının ağzına almak şöyle dursun; aklından hayalinden geçmemesi gereken yakışıksız sözlerdi. “ Bu papazın ismi’’Vasilyos’’idi ve İznik başpiskoposuydu.

Yabancı bir gözlemcinin raporuna yansıyan bu sözler durumun ne kadar acımasız olduğunu göstermektedir. İznik’teki 1. işgal 2 ay 18 gün kadar sürdü. Batı cephesi komutanı Ali Fuat ( Cebesoy ) Paşa Geyve’deki bir taburunun İznikli milis kuvvetleri ile birleşmesiyle başlayan çatışmalarda, İznik tekrar geri alınır. İşgal güçlerinin geri çekilmesi ve şehre hakim tepelere konuşlanması, 24 Kasım 1920 de düşman top atışlarıyla ikinci saldırıyı başlatır. 28 Kasım’a kadar süren çatışmalarda İznik en ağır tahribatını alır. Düşman çekilir fakat ağır tahribat şehrin çehresini değiştirmesine de sebep olur.

İznik’in kurtuluşu sırasında Eşrafzade camii ve külliyesi tamamen yıkılır. Tarihi camiinin sadece bir duvarı ve hasarlı minaresi kalır. Elyazması eserler ve külliyenin kutsal emanetleri yakılır. Yeşil Camide ise son cemaat yeri ve korkulukları kırılır, Cami ise yakılır. Aradan 91 yıl geçse bile bugün yangının izlerini görmek mümkündür. Bu işgalde diğer Osmanlı eserleride büyük yaralar almış ve tahribat görmüştür. İznik’in kurtuluş dönemini, yaşayanların günümüze gelen anlatımlarında, İznik’te, Çakırca Köyünde Ömerköy’de ve İnikli’de sağlam ev kalmadığı yönündedir.

Ayhan Uyan
ayhanuyan@gmail.com
http://www.iznikrehber.com/haberler.php?kimlik=1861-iznik%E2%80%99te+milli+mucadelede+yunan+tahribati