Beşinci İşgal :
Türk ordu birlikleri ve milis güçlerinin bir baskınla kısa süre kurtarışından sonra 24 Temmuz 1921’de başlayan son ve en uzun süreli Yunan işgali, 6 Eylül 1922’de son ve kesin kurtarılışına dek bir yıl bir ay on dört gün sürdü. Yenişehir’in çeşitli kez işgal ve kurtuluşları sürecinde yaşananlardan bir bölümünü, o sıralarda 12 yaşlarında bir çocuk olan Ayaz köyünden Halil İbrahim Oğuz şöyle anlatmaktaydı (Kurtuluş Savaşı’nda Bursa, s.371):“Yunanlılar, Birinci İnönü öncesindeki ileri yürüyüşleri öncesinde halka kötü davranışta bulunmadılar. Yalnız milis güçlerine katılanların aileleri kaçtılar. Yunanlılar özellikle İkinci İnönü bozgunundan sonra sertleştiler. Akçapınar’da kadın erkek karışık on beş kişiyi öldürdüler, altmış kişiyi de alıp götürdüler. Bu götürülenlerden onu geri dönmedi. İnegöl Ahı Dağı’nda Gürcü Nuri Bey’in çetesi vardı. Bu çete, Yunanlıların İkinci İnönü ilerleyişi sırasında Karaköy’de arkalarını keserek kamyonlarını yaktı, ikmal yollarını vurdu. Ayaz’dan Halanın Hüseyin ve Memişlerin Ali bu çetede idiler. İkinci İnönü bozgunundan sonra Yunanlılar bu ikisini de tuttular. Kocaçukur’da sırt sırta bağlayıp vurdular.” Yenişehirliler, bu işgaller ve kurtuluşlar sürecinde kasabanın büyük ölçüde yıkıma uğramasına ve zulüm görmelerine karşın; ulusal kurtuluş savaşı sürecinde özellikle istihbarat etkinliklerine önemli katkılarda bulunmuşlardır.
Öteki ilçelerin işgal ve kurtuluş tarihleri ise şöyledir: Bursa’nın işgalinin ardından, İngilizler 6 Haziran 1920’den beri asker bulundurdukları Mudanya ve Gemlik’i Yunanlılara bırakarak çekildiler. Yunan ordusu Gemlik’ten doğuya doğru ilerleyerek 12 Temmuz’da İznik’i işgal etti. Bu işgal 30 Eylül’de sona erecektir Yunan ordusu önceleri Kestel doğusundaki Kazancı mevzilerinde düzen almakla yetindi. Ancak Türk Batı Cephesi Komutanlığı’nın Gediz yönünde düzenlediği karşı saldırı sırasında, cephenin kuzey kesiminin zayıflamasını fırsat bilerek ileri harekâta geçti. 15 Ekim’de Orhangazi işgal edildi. 27 Ekim’de Yenişehir ve İnegöl birinci kez düşman eline geçti. İznik de, ikinci kez 24-28 Kasım 1920 tarihleri arasında Yunan ordusunun işgaline uğradı ve büyük yıkım gördü ise de, Yunanlılar çekilmek zorunda kaldılar, işgal sürekli olmadı. Birinci İnönü Savaşı öncesinde ikinci kez ileri harekâta geçen Yunan güçleri, 6 Ocak 1921 günü İnegöl ve Yenişehir’i ikinci kez işgal etti. Bu ikinci işgal 14 Ocak’a değin sürdü. Yunanlılar İkinci İnönü Savaşı’yla sonuçlanacak ilerleyişleri sırasında ise, İnegöl ve Yenişehir üçüncü kez, 23 Mart 1921 günü işgal edildiler. Ancak düşmanın İnönü’de bir kez daha yenilgiye uğrayarak yüz geri etmesinin ardından İnegöl 3 Nisan’da, Yenişehir’de 4 Nisan’da kurtarıldı. Yunan ordusu Sakarya Savaşı öncesinde 9 Temmuz 1921’de Bursa cephesinde yeniden ileri harekâta geçti. Bu aşamada 10 Temmuz günü İnegöl ve Yenişehir dördüncü kez işgal edildi. Yenişehir 16 Temmuz’da Türk Batı Cephesi birliklerinin baskınıyla bir süre işgalden kurtarıldıysa da 24 Temmuz’da beşinci kez işgal edildi. Düşmanın bu ileri harekâtı sırasında 10 Temmuz günü Orhaneli de işgale uğradı; düşman aynı gün Keles’te bir karakol kurdu. Bu tarihten sonra, 26 Ağustos 1922’de başlayıp 30 Ağustos günü sona eren Başkomutanlık Meydan Savaşında Yunan ordusunun kesin yenilgisiyle noktalanan Büyük Taarruz ertesine değin Bursa ve ilçeleri işgal altında kaldı. TBMM Orduları’nın düşmanı aman vermeksizin kovalayışı sürecinde 6 Eylül 1922 günü Yenişehir ve İnegöl, 9 Eylül’de Orhangazi ve Orhaneli, 10/11 Eylül gece yarısı Gemlik ve Bursa, 12 Eylül’de Mudanya, 14 Eylül’de de Karacabey ve Mustafakemalpaşa işgalden kurtarıldılar. İşgal altında direniş ve haber alma etkinlikleri Bursa ve çevresinde Kurtuluş Savaşı boyunca işgalcilere karşı direniş sürdürülmüştür. Özellikle haber alma etkinlikleri, işgalin en baskıcı dönemlerinde bile devam etmiştir.
Bu dönemde Türk Genelkurmayı’na bağlı “Ayp-Pe” (Askeri Polis) örgütü yararına Yenişehir ve İnegöl kesimlerinde önemli etkinliklerde bulunulmuştur. Yenişehirliler, Bursa’ya götürdükleri arabalarla çeşitli malzeme nakli yaptıkları gibi, istihbarat belgelerinin Türk Batı Cephesi’ne ulaştırılmasında da görev üstlenmişlerdir. Ayrıca yurtsever aydınların önderliğinde yer altı örgütleri kurulmuş, oluşturulan çeteler aracılığıyla düşman ikmal kollarına baskınlar düzenlenmiştir.

Kaynak : Yılmaz AKKILIÇ,Yenişehir Gazetesi, Yıl:49,Sayı:2181/12,Eylül 2010
http://www.yenisehir.gov.tr/sayfa.asp?ContentID=HaberDetay&id=276